Legal issues of OA

Article

W zasadzie każdy artykuł naukowy jest objęty prawem autorskim. Oznacza to, że nie można go tak po prostu kopiować, rozpowszechniać ani modyfikować. Można to zrobić jedynie w szczególnych przypadkach dozwolonych przez ustawę o prawie autorskim (dozwolony użytek), a w innych tylko wtedy, gdy dysponujemy zgodą tego, komu przysługują prawa autorskie.

**Autorskie prawa majątkowe i osobiste**
Umieszczenie publikacji w otwartym dostępie wymaga decyzji osoby, której przysługują prawa autorskie do tego utworu, zarówno w przypadku otwartego dostępu gratis, jak i libre. Prawa autorskie dzielą się na osobiste i majątkowe.

**Autorskie praw osobiste**
chronią więź twórcy z utworem, przejawiającą się np. w oznaczaniu utworu własnym nazwiskiem, pseudonimem (lub publikacji anonimowej), decydowaniu o pierwszej publikacji, ochronie integralności dzieła i nadzoru nad sposobem jego wykorzystania.
artykuły muszą być umieszczane w otwartym dostępie w sposób nienaruszający więzi twórcy z utworem
jeżeli publikacja umieszczana jest w otwartym dostępie przez samego autora lub w sposób z nim uzgodniony, to nie dochodzi do naruszeń praw osobistych lub ryzyko to jest minimalne
naruszeniem byłoby np. zakłamanie co do autorstwa, naruszenie integralności utworu, uniemożliwienie nadzoru nad sposobem korzystania z niego

**Autorskie prawa majątkowe**
dają uprawnionemu wyłączność w zakresie decydowania o tym, kto i jak może korzystać z jego utworu
dzielą się na “pola eksploatacji”, czyli wyodrębnione według określonych kryteriów (technicznych, ekonomicznych) sposoby korzystania z utworów
umieszczenie publikacji w otwartym dostępie powinno zostać dokonane przez osobę, która dysponuje prawami w odpowiednim zakresie.

Osobną kwestią są obawy o naruszenia po udostępnieniu utworu, dokonywane przez pozyskujących go użytkowników Internetu. Nawet w przypadku udzielenia wolnej licencji w ramach otwartego dostępu libre nikt nie uzyskuje zezwolenia na naruszanie autorskich praw osobistych, a dalsze korzystanie powinno być zgodne z przepisami o dozwolonym użytku lub udzielonymi licencjami.

**Przeniesienie praw a udzielenie licencji**
Odpowiedni zakres uprawnień do udostępniania utworu w otwartym dostępie jest kształtowany w zależności od umów, jakie zostaną zawarte w odniesieniu do utworu. Specyficzne zasady dotyczą pracowniczych utworów naukowych. Wejdźmy na stronę [Pomocnika prawnego](http://pomocnik.pon.edu.pl/) i zapoznajmy się z informacjami o tych utworach (proszę kliknąć “Start”, następnie “Autor”, “Przenoszenie praw”).

Po zapoznaniu się z wyświetlanymi informacjami, w pytaniu na końcu tekstu proszę wskazać, że utwór jest “pracowniczym utworem naukowym” (odpowiedź druga). Następnie, proszę kliknąć na ikonkę aktówki i zapoznać się z rekomendacjami dotyczącymi uprawnień do tego rodzaju utworów.

*Ćwiczenie:* proszę ustalić jakie zasady pierwszeństwa publikacji przyjęto na Twojej uczelni? proszę ustalić jakie opcje otwartości są możliwe u wybranego przez Ciebie wydawcy czasopisma?
*Podpowiedź:* Czy Twoja umowa o pracę zawiera jakieś postanowienia dotyczące tej kwestii? czy wiesz jaki regulamin “własności intelektualnej” obowiązuje na Twojej uczelni? czy wybrane przez Ciebie czasopismo jest oznaczone standardową notą copyright, czy też jakąś licencją Creative Commons? Czy na stronach internetowych czasopisma jest jakakolwiek informacja o otwartym dostępie?

**Otwarty dostęp gratis/libre. Licencje Creative Commons**
Powyżej wspominaliśmy już o licencjach, a w szczególności o wolnych licencjach.
Wejdźmy na stronę czasopisma [PLOS ONE](http://journals.plos.org/plosone/s/content-license), poświęconą polityce licencyjnej tego czasopisma. Co można zrobić z publikowanymi w tym czasopiśmie utworami?

Czy zakres uprawnień do korzystania z publikacji dostępnych w Internecie ma znaczenie? Zapoznajmy się z perypetiami Chrisa Hartgerinka, opisanymi na [stronie](http://onsnetwork.org/chartgerink/2015/11/20/why-elseviers-solution-is-…)

Dla zainteresowanych: szerzej o text-miningu: [raport JISC z 2012](http://www.webarchive.org.uk/wayback/archive/20140613225457/http://www…), ze szczególnym uwzględnieniem rozdziału 3: costs, benefits, barriers and risks.

Stosując kryterium zakresu uprawnień do utworu, jakimi dysponuje jego użytkownik można wyróżnić dwa rodzaje otwartego dostępu: **gratis** i **libre**. Wejdźmy na stronę [Pomocnika prawnego](http://pomocnik.pon.edu.pl/) i zapoznajmy się z informacjami o nich (proszę kliknąć “Start”, następnie “Autor”, “Rodzaje otwartego dostępu”. Przeczytaj rekomendacje, aby dowiedzieć się jakie wymagania trzeba spełnić, aby umieścić publikację w wybranym rodzaju otwartego dostępu.