Otwarty Dostęp Szkolenie pod patronatem Centrum Cyfrowego Projekt: Polska w ramach projektu FOSTER Prowadzący: mgr Magdalena Szuflita Biblioteka Główna Politechniki Gdańskiej Ten utwór jest udostępniony na licencji CC-BY-SA Otwarty Dostęp / Open Access Publikacje w Open Access (OA, Otwarty Dostęp) mają postać cyfrową. Są one dostępne online oraz bezpłatne i wolne od większości ograniczeń prawnoautorskich i licencyjnych. OA to także ruch o charakterze globalnym, skupiający wiele grup użytkowników takich jak naukowcy, studenci, bibliotekarze, pracownicy kultury czy wydawcy. Działacze OA Za twórcę i lidera ruchu OA uważany jest Peter Suber, filozof, profesor Uniwersytetu Harvarda (https://plus.google.com/+PeterSuber/posts). Inni działacze i orędownicy to między innymi: o fizyk Stevan Harnad (http://openaccess.eprints.org/) o chemik Peter Murray-Rust(http://blogs.ch.cam.ac.uk/pmr/) o Heather Morrison (Informacja Naukowa i Bibliotekoznawstwo) http://poeticeconomics.blogspot.com/ o dziennikarz Richard Ponder (http://poynder.blogspot.com/) Najważniejsze daty • Przed 1990 – szereg inicjatyw związanych z czasopismami czy bazami danych. OA zaczał się rozpowszechniać wraz z rozwojem Internetu; • 1991 – założenie arXiv (http://arxiv.org/) pierwszego repozytorium archiwizującego preprinty artykułów naukowych przez Paula Ginsparga (początkowo tylko dla fizyków); • Szczegółowe kalandarium do roku 2008 - http://legacy.earlham.edu/~peters/fos/timeline.htm lub stale aktualizowane - http://oad.simmons.edu/oadwiki/Timeline • USA v. Aaron Swartz – styczeń 2011, student Aaron Swartz zostaje aresztowany przez policję MIT za systematyczne „ściąganie” artykułów naukowych z bazy JSTOR. Groziło mu 35 lat więzienia oraz milionowa kara. W styczniu 2013 popełnił samobójstwo. • „Akademicka wiosna” – w styczniu 2012 matematyk Tim Gowers opublikował na swoim blogu post, w którym nawoływał do bojkotu czasopism wydawnictwa Elsevier; w kwietniu 2012 powstaje strona The Cost of Knowledge (http://thecostofknowledge.com/); w kwietniu 2012 jedna z największych bibliotek akademickich na świecie, Biblioteka Harvardzka, publikuje list otwarty do swoich użytkowników, w którym informuje, że nie jest w stanie pokryć kosztów subskrypcji wszystkich czasopism naukowych (http://isites.harvard.edu/icb/icb.do?keyword=k77982&tabgroupid=icb.tabgroup143448) • Polska – Kalendarium działań związanych z Otwartym Dostępem prowadzone przez EBIB http://www.ebib.pl/?page_id=887 Otwarty Dostęp / Open Access • Definicja i założenia OA zostały opracowane w trzech dokumentach (BBB definition): 1. Deklaracja Budapesztańska (Budapest Open Access Initiative, luty 2002 r.); 2. Deklaracja z Bethesda (Bethesda Statement on Open Access Publishing, czerwiec 2003 r.); 3. Deklaracja Berlińska Bethesda Statement on Open Access Publishing, czerwiec 2003 r.). • Inne deklaracje i stanowiska - http://oad.simmons.edu/oadwiki/Declarations_i n_support_of_OA Deklaracja z Hagi 6.05.2015r. • Nowe zapisy dotyczące m.in. Text and data mining (eksploracja tekstu i danych, zarówno w celach niekomercyjnych jak i komercyjnych) • Większy nacisk na technologię; • Rozwój „open science” • http://thehaguedeclaration.com/the-hague- declaration-on-knowledge-discovery-in-the- digital-age/ Otwarty Dostęp / Open Access • Wszystkie trzy dokumenty postulują usunięcie barier cenowych; • Uwzględniają likwidację przeszkód związanych z uzyskaniem zgody na udostępnianie w OA; • Dopuszczają co najmniej jedno ograniczenie, które dotyczy „wolności” użytkownika czyli zobowiązanie się do UZNANIA AUTORSTWA utworu; • Wszystkie trzy dokumenty wykraczają poza gratis OA i uwzględniają libre OA. Otwarty Dostęp / Open Access • Otwarty dostęp gratis (Gratis OA) Usuwa jedynie barierę cenową czyli gwarantuje brak opłat dla użytkownika, ale np. nie usuwa barier z koniecznością zdobywania zgody autora. • Otwarty dostęp libre (Libre OA) Brak opłat oraz brak pewnych ograniczeń prawnoautorskich oraz licencyjnych. • Dozwolony użytek (z ang. fair use) polega na zezwoleniu na korzystanie z utworu już wcześniej rozpowszechnionego, bez konieczności ubiegania się o zgodę autora, pod ściśle określonymi warunkami ( definicja „dozwolnego użytku” może różnić się w poszczególnych państwach). Nie obejmuje on wszystkich sposobów i możliwości wykorzystania utworu. KONTROWERSJE Photo: SimonWhitaker (CC BY-NC 4.0) Lista Beall’a /Beall’s List • Jeffrey Beall – bibliotekarz, profesor University of Colorado Denver. • Publikuje listę potencjalnych, możliwych oraz prawdopodobnych „drapieżnych” wydawców i czasopism OA (z ang. predatory publishers) - http://scholarlyoa.com/publishers/ oraz http://scholarlyoa.com/individual-journals/ • Kryteria to między innymi brak transparentności w procesie recenzyjnym, brak afiliacji edytorów, mieszanie dyscyplin naukowych ect. - https://scholarlyoa.files.wordpress.com/2015/01/criter ia-2015.pdf Sprawa Bohannon’a • Między styczniem a sierpniem 2013, biolog John Bohannon z Uniwersytetu Harwarda, wysłał „sfabrykowane” artykuły naukowe do 304 czasopism naukowych, które zapewniają „złoty model” OA. • Wyniki opublikował w artykule „Who's Afraid of Peer Review?” w czasopiśmie Science; • 157 czasopism zaakceptowało manuskrypt w pierwszej fazie, 98 od razu go odrzuciło. Ze 106 czasopism, które przeprowadziły proces peer-review, 70% zgodziło się opublikować artykuł zawierający nieprawdziwe wyniki badań. Wśród czasopism znalazły się między innymi czasopisma takich wydawnictw jak Sage czy Elsevier. • Trzeba podkreślić, że niektóre flagowe wydawnictwa OA, takie jak PLoS czy BioMed Central odrzuciły artykuł. • Pełna wersja tekstu – http://www.sciencemag.org/content/342/6154/60.full Obalamy mity o OA Najczęstsze zarzuty dotyczące Otwartego Dostępu: 1. Artykuły OA nie są recenzowane (peer – reviewed). MIT! 2. OA znosi prawo autorskie. MIT! 3. OA pozbawia naukowców tantiem za artykuły. MIT! 4. Czasopisma OA nie posiadają współczynnika Impact Factor. MIT! [np. PLoS One, International Journal of Genomics (Hindawi), BMC Cancer (BioMed Central) ect.] Horizon 2020 i OA • Horizon 2020 wprowadza konieczność otwartego upowszechniania wyników badań w Internecie (research publications) oraz wprowadza pilotaż związany z upowszechnianiem surowych danych badawczych (datasets, row data, research data). • Wyniki badań, które finansowane są poprzez granty z programu Horizon 2020, muszą być udostępnione np. w formie artykułów naukowych poprzez „złotą” lub „zieloną” drogę OA (http://ec.europa.eu/research/participants/data/ref/h 2020/grants_manual/hi/oa_pilot/h2020-hi-oa-pilot- guide_en.pdf) W yn ik i b ad ań ( ar ty ku ł n au ko w y. ) Sprawdzamy politykę wydawniczą danego czasopisma w bazie SHERPA RoMEO http://w.sherpa.ac.u k/romeo/ W niektórych dyscyplinach naukowych, np. fizyka lub ekonomia, publikuje się preprinty artykułow PUBLIKACJA Publikacja w czasopiśmie OA lub w czasopiśmie „hybrydowym” (zapewniającym opcję OA) G o ld O A Article Processing Charge (APC) – opłata za publikację jeśli potrzeba Publikacja w czasopiśmie zamkniętym Green OA Szukamy repozytorium; możliwe embargo Deponujemy publikację w repozytorium Droga „zielona” OA (self-archiving, samodeponowanie) Artykuł naukowy Przed recenzją Po recenzji PREPRINT POSTPRINT Repozytorium instytucjonalne lub dziedzinowe; strona autorska Sprawdzenie polityki wydawniczej czasopisma (SHERPA RoMEO, list do wydawcy) M o żliw e em b argo Preprint i Postprint artykułu • Różne definicje: preprint - wersja artykułu przed recenzją naukową (peer-review), postprint – po recenzji naukowej. Jeżeli chodzi o zawartość, postprinty odpowiadają więc opublikowanym artykułom. Mogą się od nich różnić formą, ponieważ wydawcy często zastrzegają sobie prawa do składu i formatowania tekstu. • SHERPA (Securing a Hybrid Environment for Research Preservation and Access) prowadzi bazę danych RoMEO, która zawiera informacje o prawach pozostawianych autorom przez największych wydawców czasopism naukowych w ramach podpisywanych umów o przeniesienie praw autorskich. SHERPA/ROMEO • Baza SHERPA/RoMEO przydziela wydawcom jeden z czterech kolorów, stosownie do ograniczeń nakładanych przez stosowane przez nich umowy o przeniesienie praw. Oznaczenia te są szeroko używane przez społeczność Open Access: • wydawcy ZIELONI zezwalają na archiwizację preprintów i postprintów • wydawcy NIEBIESCY zezwalają na archiwizację postprintów • wydawcy ŻÓŁCI zezwalają na archiwizację preprintów • wydawcy BIALI nie zezwalają na archiwizację żadnych materiałów http://www.sherpa.ac.uk SELF-ARCHIVING i SELF-PUBLISHING Self-archiving deponowanie obiektów cyfrowych (artykułów naukowych - preprintów i postprintów, prac magisterskich i doktorskich, materiałów konferencyjnych, materiałów szkoleniowych) przez autorów w repozytoriach, repozytoriach instytucjonalnych, otwartych archiwach etc. Self-publishing to samodzielne wydawanie monografii przez ich autorów; odbywa się bez pomocy wydawnictwa, na własny koszt, a liczba współpracujących osób ograniczona jest do niezbędnego minimum. Droga „złota” OA (czasopisma) Artykuł naukowy Czasopismo Otwarte bez APC P u b lik ac ja Czasopisma otwarte oraz hybrydowe (zapewniające opcję publikowania w modelu OA na wskazanej licencji) Natychmiastowy OA zapewniony przez Wydawcę Article Processing Charge (APC) jeśli jest wymagana; koszt ponosi autor Publikacja Modele publikacji OA Green OA • Repozytoria nie zajmują się procesem peer – review; • Czasopismo nie musi zmieniać swojego modelu biznesowego; • Autor publikacji jest SAM zobowiązany do sprawdzenia czy może zdeponować swój utwór w repozytorium. Gold OA • czasopisma uzyskują prawa do utworu bezpośrednio od autora; • Natychmiastowy OA, bez embarga; • Dostęp do wersji edytowanej przez Wydawcę. Główne korzyści płynące z publikowania w OA • Indeksowanie czasopisma to umieszczanie czasopism (całych artykułów lub tylko rekordów i abstraktów) w bazach danych. • Im więcej baz danych indeksuje czasopismo, tym dostęp do niego jest większy. • Czasopisma posiadające wersję online, które są indeksowane przez Google Scholar i bazy danych, wyszukiwarki czasopism np. DOAJ mają większy zasięg i oddziaływanie. Wzrost liczby cytowań Większy Indeks Hirscha Większa rozpoznawalność Odziaływanie i prestiż Wybór czasopisma • Dziedzina/Tematyka • Język publikacji • Impact Factor czasopisma i punktacja MNiSW • Rozpoznawalność czasopisma • Indeks Hirscha i cytowania poszczególnych autorów • Indeksacja w bazach danych • Prestiż • Oferowane modele publikacji • Umieszczanie preprintów w repozytoriach, stronach autorskich (blogach naukowych) • Promocja dorobku naukowego w serwisach akademickich • Odpowiednie uzupełnienie metadanych artykułów Czasopisma OA • Directory of Open Access Journals • Jest serwisem Open Access, który indeksuje największy zbiór czasopism recenzowanych, dostępnych dla użytkowników na wolnych licencjach. Baza jest stale aktualizowana i zarządzana przez Lund University i gromadzi informacje o tytułach czasopism wydawanych na całym świecie. Zakres tematyczny obejmuje wszystkie dyscypliny naukowe. Każdy rekord zawiera podstawowe informacje na temat danego czasopisma, gdzie i w jakim języku jest wydawane, na jakich licencjach i czy wydawca pobiera opłatę za publikację. • http://doaj.org/ Czasopisma OA • Hindawi jest szybko rozwijającym się wydawnictwem, które publikuje 437 czasopism Open Access. Zakres tematyczny obejmuje większość dyscyplin naukowych, takich jak: fizyka, biologia, chemia, medycyna, energetyka czy nauki społeczne. Czasopisma są indeksowane przez takie bazy jak: ISI WOS, Inspec, Mathematical Reviews, PubMed, Scopus czy Chemical Abstracts, natomiast wszystkie tytuły indeksowane są przez Google Scholar i DOAJ. Część czasopism znajduje się już także w bazie JCR i posiada Impact Factor (ok 40 tytułów).Czasopisma Hindawi pobierają Article Processing Charge (APC) od autorów. • http://www.hindawi.com/ Czasopisma OA • BioMed Central • Jest angielskim wydawcą (jednym z pierwszych), który wydaje ponad 274 czasopism Open Access z następujących dziedzin: nauka, technologia i medycyna (STM). Wydawnictwo jest własnością grupy Springer Science+Business Media. Wszystkie czasopisma są recenzowane (peer-reviewed) i dostępne na licencjach Creative Commons. Wydawnictwo pobiera opłatę za publikację - tzw. Article-Processing Charge (APC). BMC jest wydawcą czasopism, które indeksowane są przez większość baz danych, a także znajdują się w bazie JCR i posiadają Impact Factor. • http://www.biomedcentral.com/ Czasopisma OA • PLoS (Public Library of Science) • Jest wydawcą 7 czasopism z zakresu nauk ścisłych i medycznych w pełni dostępnych w ramach Open Access. Ideą przewodnią Wydawcy jest umożliwienie dostępu do wyników badań naukowych szerokiemu gronu odbiorców. Ważną dziedziną obecną w czasopismach PLoS jest walka z chorobami nowotworowymi i AIDS. Wszystkie tytuły posiadają wysoki Impact Factor i są indeksowane przez takie bazy jak ISI WOS, Sopus, Google Scholar, PubMed czy Medline. PloS One należy do pionierów tzw. „mega journals”. • https://www.plos.org/ Czasopisma OA • PeerJ (biologia i medycyna), PeerJ Computer Science, PeerJ PrePrints (biologia i informatyka) • Recenzowane czasopisma OA, należące do tzw. „mega journals”. Wydawnictwo zostało założone w 2012 i oferuje zupełnie inny model biznesowy – autor płaci APC tylko raz i może publikować przez całe życie (ograniczoną liczbę artykułów rocznie - https://peerj.com/pricing/) • https://peerj.com/ Książki OA • Directory of Open Access Books (DOAB) • Jest to serwis, który rejestruje pełnotekstowe książki naukowe, dostępne na zasadach Open Access. Na stronie, która zarządzana jest przez OAPEN Foundation znajduje się wyszukiwarka dzięki której użytkownicy mogą przeszukiwać kolekcję według tytułu, kategorii tematycznej i nazwy wydawcy. Każdy rekord zawiera podstawowe informacje o danej pozycji, a także link do pełnego tekstu. Serwis jest stale aktualizowany o nowe tytuły i swoim zasięgiem obejmuje wszystkie dyscypliny naukowe, miedzy innymi: sztukę, biologię, chemię, geografię, czy ekonomię. • http://www.doabooks.org/doab Książki i czasopisma OA • Intech Open • Jest pionierem i jednym z największych na świecie multidyscyplinarnym Wydawnictwem Open Access. Oferuje dostęp do książek z dziedziny nauki, technologii i medycyny. Od 2004 roku, Intech współpracował z ponad 85.796 autorami. Wydaje także czasopisma. • http://www.intechopen.com/ Bazy OA (przykłady) • ChemSpider - to baza w wolnym dostępie, zawierająca struktury chemiczne, ich właściwości, a także inne, relatywne informacje. Poprzez zintegrowanie i powiązanie związków z ponad 400 żródeł, baza umożliwia studentom i naukowcom dostęp do najbardziej kompleksowych danych z dziedziny chemii.Dodatkowo dostępna jest baza praktycznych syntez tworzona przez uzytkowników dla uzytkowników ChemSpider Synthetic Pages. ChemSpider jest zarządzane i tworzone przez Royal Society of Chemistry. • http://www.chemspider.com/ Bazy OA (przykłady) • PubChem • jest ogólnodostępną bazą, która zawiera informacje na temat aktywności biologicznej małych cząstek (ang. the biological activities of small molecules). Prowadzona jest przez amerykańskie National Center for Biotechnology Information i składa się z trzech podbaz: PubChem Substance, PubChem Compound oraz PubChem BioAssay. • http://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/ Bazy OA (przykłady) • World Bank Open Data http://data.worldbank.org/ • UNESCO Open Data http://opendata.unesco.org/ Lista baz danych - http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_academic _databases_and_search_engines Polskie bazy OA • BazTech - http://baztech.icm.edu.pl/index.php/pl/ • BazEkon - http://kangur.uek.krakow.pl/bazy_ae/bazekon/no wy/advanced.php • BazTol - http://baztol.library.put.poznan.pl/baztol_czyteln ik/baztol • BazPaw - http://www.biblioteka.is.gliwice.pl/baspaw.php Google Scholar Główne funkcje: • Wyszukiwarka rekordów i pełnych tekstów • Cytowania/My citations • Powiadomienia/Alerts • Metrics • Funkcje dodatkowe na wyszukanych rekordach: Cited by, Related articles, Versions, Cite, Save. Polskie serwisy OA • Biblioteka Otwartej Nauki - http://bon.edu.pl/ • Otwórz książkę - http://otworzksiazke.pl/ • Wolne lektury - https://wolnelektury.pl/ • Uwolnij naukę - http://uwolnijnauke.pl/ • Centrum Cyfrowe - http://centrumcyfrowe.pl/ Repozytoria OA • Repozytorium instytucjonalne – repozytorium, które gromadzi dorobek pracowników danej instytucji. • Repozytorium dziedzinowe (tematyczne) – gromadzi dorobek z danej dziedziny. • Uwaga! Repozytorium to nie to samo co biblioteka cyfrowa! • http://roar.eprints.org/ Repozytoria OA • OpenDOAR • Serwis rejestrujący otwarte repozytoria instytucjonalne i naukowe. Baza jest zarządzana i aktualizowana przez Centre for Research Communications w Notthingam University. Każde repozytorium jest dokładnie sprawdzane zanim trafi na listę. Użytkownik ma możliwość wyszukiwania poszczególnych repozytoriów, a także sprawdzanie ich zawartości. • http://www.opendoar.org/index.html Repozytoria danych surowych (raw data) • ZENODO (europejskie repozytorium prowadzone przez CERN, stworzone dla potrzeb Horizon 2020) - http://www.zenodo.org/ • DataCite http://datacite.org/repolist • DataBib http://databib.org/ • DataHub http://datahub.io/ • Global Change Master Directory http://gcmd.nasa.gov/KeywordSearch/Home.do • Open Access Directory Data Repositories http://oad.simmons.edu/oadwiki/Data_reposi tories Polskie repozytoria instytucjonalne • ECNIS – Instytut Medycyny Pracy w Łodzi • AMUR – Uniwersytet A. Mickiewicza, Poznań • RUW – Uniwersytet Warszawski • CEON – ogólnopolskie repozytorium naukowe ICM • RUMAK – Uniwersytet M. Kopernika w Toruniu • SUW – Politechnika Krakowska • IBB PAS – Polska Akademia Nauk, Warszawa • ENY – Politechnika Wrocławska • RUŁ – Uniwersytet Łódzki • PCSS – Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe • WSB-NLU – Wyższa Szkoła Biznesu w Nowym Sączu • ArtDok Polska – Instytut Historii Sztuki UJ • eRIKA – Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie • Repozytorium Polsko-Japońskiej Wyższej Szkoły Technik Komputerowych • RePolis – Politechnika Śląska • RUB – Uniwersytet w Białymstoku • Repozytorium Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy • Baza wiedzy Politechniki Warszawskiej • Lectorium – dziedzinowe repozytorium dla historyków • Repozytorium Wiedzy Politechniki Wrocławskiej • oPUB – Repozytorium Dolnośląskiej Szkoły Wyższej • Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego Repozytoria OA • The World Bank Open Repository • Jest to repozytorium, które gromadzi wyniki badań i inne publikacje związane i finansowane przez Bank Światowy. Wszystkie zasoby są udostępniane na zasadach Open Access i obejmują między innymi: książki i podręczniki akademickie publikowane w latach 2009-2012, Raporty o rozwoju globalnym od roku 1978, raporty ekonomiczne, artykuły z czasopism World Bank Economic Review, World Bank Research Observer i wiele innych materiałów. • https://openknowledge.worldbank.org/ Repozytoria OA • arXiv • To repozytorium dziedzinowe, które powstało w 1991 roku na Cornell University. Gromadzi preprinty z następujacych dyscyplin naukowych: fizyka, matematyka, nauki stosowane, informatyka, biologia stosowana, matematyka finansowa, statystyka i ich dziedzin pokrewnych. Preprinty to artykuły nierecenzowane i umieszczane w repozytorium tylko przez zarejestrowanych użytkowników a następnie akceptowane/odrzucane przez moderatorów (weryfikacja autorów). Repozytorium jest częściowo finansowane przez National Science Foundation. • http://arxiv.org/ Repozytoria OA • RePEc • Jest to serwis, który upowszechniania badania w dziedzinie ekonomii i nauk pokrewnych. Projekt tworzony jest przez wolontariuszy z całego świata, a jego głównym celem jest budowa bazy danych bibliograficznych pochodzących z artykułów, książek, rozdziałów książek i komponentów oprogramowania. RePEc składa się z kilkunastu serwisów, które są indeksowane między innymi przez Google Scholar, EconLit czy EconStor. • http://repec.org/#general Repozytoria OA • CEON • Repozytorium Centrum Otwartej Nauki jest adresowane do całego polskiego środowiska naukowego. W repozytorium są udostępniane różnego rodzaju materiały naukowe, takie jak artykuły, książki, materiały konferencyjne, raporty czy rozprawy doktorskie. Dostęp do wszystkich materiałów zgromadzonych w repozytorium jest otwarty. • (źródło: http://www.depot.ceon.pl/) Otwarty mandat • Otwartym mandatem nazywamy prawne zobowiązanie autorów prac naukowych do publikowania tych prac w Otwartym Dostępie. • Otwarty mandat może być wprowadzony przez instytucję, uczelnię lub np. przez rząd. • http://roarmap.eprints.org/ Prawo autorskie Ochrona utworu np. artykułu naukowego AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE • niezbywalne • wieczne AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE • zbywalne • trwają przez określony czas PRAWO AUTORSKIE - WYBRANE ZAGADNIENIA • Prawa autorskie osobiste - Są prawami "ojcostwa utworu" i obejmują przede wszystkim prawo autora do wiązania z dziełem jego nazwiska. Prawo to nigdy nie wygasa i jest, z natury rzeczy, niezbywalne, nie można się go zrzec ani przenieść na inną osobę. • UWAGA!!! Częścią podpisywanej przez autorów umowy o przeniesienie praw autorskich jest zakaz wykorzystania utworu przez inne podmioty, w tym udostępnienie utworu online. Prawo autorskie – wybrane zagadnienia • Przeniesienie praw na inny podmiot – czyli autor przenosi prawa (majątkowe) na wydawcę. • Autor traci możliwość zezwalania na korzystanie z utworu „na polach eksploatacji” (np. udostępnianie, tłumaczenie, rozpowszechnianie ect.) • Poza zakres przenoszonych praw można ograniczać także stosując kryteria takie jak czas czy terytorium. • Wydawca, który nabył prawa majątkowe na określonych polach eksploatacji może dodatkowo udzielać innym osobom/wydawnictwom ect. licencji na korzystanie z utworu na tych polach. (źródło: http://pon.edu.pl/index.php/nasze-publikacje?pubid=12) Fragmenty wzoru umowy • „(…) Wykonawca oświadcza, że dzieło będzie wynikiem jego oryginalnej twórczości i nie będzie naruszać praw osób trzecich, w szczególności praw autorskich oraz dóbr osobistych, jak również, iż osobiste i majątkowe prawa autorskie do dzieła nie są ograniczone jakimikolwiek prawami osób trzecich. Wykonawca oświadcza ponadto, że dzieło nie było ublicznie rozpowszechnione lub udostępnione za pośrednictwem jakichkolwiek środków przekazu lub rozpowszechniania (…)”. • „ (…) 1. Wykonawca zobowiązuje się przenieść na Zamawiającego całość praw autorskich do dzieła, bez żadnych ograniczeń czasowych i terytorialnych, na wszelkich znanych w chwili zawarcia niniejszej umowy polach eksploatacji. 2. Wykonawca upoważnia również Zamawiającego do rozporządzania oraz korzystania z utworów stanowiących opracowanie dzieła, w zakresie wskazanym w ust. 1 powyżej. Wskazane upoważnienie może być przenoszone na osoby trzecie bez konieczności uzyskiwania odrębnej zgody. 3. Przejście praw autorskich do dzieła nastąpi z momentem przekazania Dzieła Zamawiającemu. (…)”. (źródło: spfp.org.pl) Prawo autorskie – wybrane zagadnienia • Uważne negocjowanie umowy z Wydawnictwem; • Analiza zawartej umowy – do czego jako autor mam prawo? Czego się zrzekłem? • Aneksowanie umów; • Zakaz kontraktowania co do nieznanych pól eksploatacji (art. 41 ust.4 pr. aut.). w przypadku publikacji archiwalnych; • Art. 56 pr. aut. – odstąpienie od umowy ze względu na istotne interesy twórcze; • Art. 57 pr. aut. – jeżeli nabywca (np. Wydawca) nie przystąpi do rozpowszechniania utworu (do czego się zobowiązał) w ciągu dwóch lat. Licencje Creative Commons • Creative Commons to międzynarodowa organizacja wspierająca dzielenie siętwórczością, współpracę i innowacje poprzez otwarte rozwiązania prawne. • Podstawowym narzędziem Creative Commons są licencje prawne pozwalające zastąpić tradycyjny model „Wszystkie prawa zastrzeżone” zasadą „Pewne prawa zastrzeżone” – przy jednoczesnym poszanowaniu zasad prawa autorskiego. Licencje Creative Commons oferują różnorodny zestaw warunków licencyjnych – swobód i ograniczeń. Dzięki temu autor może samodzielnie określić zasady, na których chce dzielić się swoją twórczością z innymi. (Źródło: http://creativecommons.pl/) • Wolne licencje w nauce. Instrukcja - http://ngoteka.pl/bitstream/id/509/Wolne%20licencje%20w%20nauce_Instrukcja.pdf • Wydawnictwa np. Elsevier - http://www.journals.elsevier.com/translational- proteomics/news/creative-commons-licenses/ • Kwestie prawne - http://pon.edu.pl/index.php/nasze-publikacje?pubid=12 Licencje Creative Commons Źr ó d ło : h tt p :/ /n go te ka .p l/ b it st re am /i d /5 0 9 /W o ln e% 2 0 lic en cj e% 2 0 w % 2 0 n au ce _I n st ru kc ja .p d f Licencje Creative Commons Możliwe kombinacje 4 klauzul tworzą 6 wzorców CC [od najbardziej liberalnego (wolnego) do najbardziej restrykcyjnego] • CC-BY; • CC-BY-SA; • CC-BY-ND; • CC-BY-NC; • CC-BY-NC-SA; • CC-BY-NC-ND. • Licencje CC obejmują tylko utwory i przedmioty praw pokrewnych,a od wersji 3.0 także bazy danych chronione prawem sui generis [szczególnego rodzaju]. Plakat dostępny pod adresem: http://creativecommons.pl/wp- content/uploads/2011/04/CC_pl akat_licencje.png Licencje Creative Commons (…) warto zauważyć, że choć często kuszące dla autorów ograniczenia w pozostałych licencjach są reklamowane przez wydawców jako model oa, nie są nim według najnowszych rekomendacji budapeszteńskiej inicjatywy open access. wydawcy, którzy umożliwiają publikowanie u siebie wyłącznie na licencji np. creative commons uznanie autorstwa użycie niekomercyjne bez utworów zależnych, w istocie realizują jedynie postulat dostępności, a nie wolnego i otwartego dostępu. (źródło: http://ngoteka.pl/bitstream/id/509/Wolne%20licencje%20w%20nauce_Instrukcja.pdf) Otwarte Zasoby Edukacyjne (OZE) • Idea Otwartej Edukacji – wiedza całego świata to dobro publiczne; • Otwarta publikacja treści – w kontekście EDUKACJI to OZE; • Szerokie wykorzystanie treści, bez barier technologicznych ani prawnych (licencja otwarta). • OZE – ang. Open Educational Resources, OER • Termin pierwszy raz uzyty podczas konferencji UNESCO w 2002r. • OZE to wiele różnych inicjatyw edukacyjnych z całego świata. • W Polsce, organizacje zaangażowane w projekty skupione są wokół Koalicji Otwartej Edukacji (KOED - http://koed.org.pl ). Otwarte Zasoby Edukacyjne (OZE) POZIOMY OTWARTOŚCI DOMENA PUBLICZNA, WOLNE LICENCJE (CC-BY, CC-BY-SA ORAZ ADEKWATNE) LICENCJE CC Z WARUNKAMI NC I/LUB ANALOGICZNE OPEN ACCESS WSZYSTKIE PRAWA ZASTRZEŻONE, LIMITY DOSTĘPU NP. LOGOWANIE, SYSTEMY ZABEZPIECZEŃ DRM ECT. Źródło: http://koed.org.pl/wp-content/uploads/2014/05/OER_handbook_v5_online1.pdf Domena publiczna Utwory są własnością publiczną Z utworów można korzystać bez żadnych ograniczeń 70 lat po śmierci autora Kalkulator domeny publicznej - http://domena.koed.org.pl/ Wybierz licencję http://creativecom mons.pl/wybierz- licencje/ Otwarte Zasoby Edukacyjne (OZE) • Serwis Otwarte Zasoby - http://otwartezasoby.pl/ • Przewodnik po OZE - http://koed.org.pl/wp- content/uploads/2014/05/OER_handbook_v5 _online1.pdf • Wyszukiwanie grafiki np. Google lub Flickr (z zaznaczeniem opcji licencje CC) OZE / MOOCs • OpenAGH - http://open.agh.edu.pl/index.php?id=1&theme= 1280 • MIT OpenCourseWare - http://ocw.mit.edu/index.htm • Khan Academy - https://www.khanacademy.org/ • Coursera - https://www.coursera.org/ • edX - https://www.edx.org/ • Future Learn - https://www.futurelearn.com/ Inne narzędzia • Menadżery bibliografii (references managers) – Mendeley, Zotero, Citavi, Papers ect. • Academic Social Network – serwisy Research Gate oraz Academia.edu • Twitter • Impactstory - https://impactstory.org/ • ORCID ID - http://orcid.org/ • Almetric- popularność artykułu w serwisach społecznościowych http://www.altmetric.com/ Bibliografia • Grabowska, K., Śliwowski, K., Szkodzińska, D., Stunża, G., Halszka, B., Wilkowski, M., ... & Danecki, J. (2013). Wolne licencje w nauce. Instrukcja. • Grodecka, K., & Śliwowski, K. (2014). Przewodnik po otwartych zasobach edukacyjnych. • Siewicz, K. (2012). Otwarty dostęp do publikacji naukowych. Kwestie prawne. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. • Suber, P. (2014). Peter Suber. Otwarty dostęp.